Stara Srbija i Makedonija: naselja, poreklo stanovništva, običaji

Pod Starom Srbijom i Makedonijom, odnosno Južnom Srbijom, podrazumevamo u užem smislu one predele koji su posle balkanskih ratova oslobođeni od petovekovnog turskog ropstva i Bukureškim mirom, 1913. godine, prisajedinjeni Kraljevini Srbiji i Kraljevini Crnoj Gori. To su oblasti u dolinama Lima, Ibra i Raške, zatim Metohija, Kosovo i Vardarska Makedonija. Namera nam je da u ovoj knjizi Biblioteke „Koreni“ saberemo najznačajnije antropogeografske radove, napisane pre Drugog svetskog rata, koji ovaj prostor sagledavaju kao celinu, s ciljem da ona bude uvod u naredne knjige ove biblioteke koje će biti posvećene posebnim predeonim celinama Stare Srbije. Ovo je pre svega važno zbog prezentovanja rezultata istraživanja i zapažanja Jovana Cvijića, koji je prvi sistematski pristupio proučavanju ovog prostora dok se on još uvek nalazio u granicama Turske. Njegova istraživanja trajala su duže od jedne decenije, a studija koju objavljujemo prvi put se u ovom obliku prezentuje javnosti. Naredne tri studije posvećene su prodiranju Albanaca u krajeve Stare Srbije i Makedonije, njihovom nasilju i osvajanju znatnih delova ovih krajeva, zatim procesu islamizacije i arnaućenja. To su studije istoričara Jovana N. Tomića, geografa Riste T. Nikolića i istoričara Jovana Hadži-Vasiljevića. Sledi potom studija Makedonski Srbi, Jovana Erdeljanovića, našeg poznatog etnologa, koja predstavlja argumentovanu kritiku i odgovor na knjigu nemačkog istoričara Gustava Vajganda koji je žitelje Makedonije poistovetio sa Bugarima. Donosimo i članak Vojislava S. Radovanovića, posvećen problemima u antropogeografskim istraživanjima s kojima su se naučnici suočavali, sa pratećim fotografijama seoskih naselja Južne Srbije objavljenim u posebnom albumu. Dalje dajemo sistematičan pregled etničkih prilika u Južnoj Srbiji koji je Milenko Filipović pripremio za Spomenicu, objavljenu 1937. godine povodom dvadesetpetogodišnjice oslobođenja ovih krajeva. Iz Spomenice donosimo i prigodan članak Atanasija Uroševića o kolonizaciji Stare Srbije i Makedonije, koju je država sprovodila posle oslobođenja 1913. godine pa do početka Drugog svetskog rata.