Kosovsko Pomoravlje i Kačanik: naselja, poreklo stanovništva, običaji

Kosovsko Pomoravlje obuhvata predeone celine Gornje Morave, Donje Morave (Izmornika) i Novobrdske Krive Reke. Sa jugoistoka omeđeno Skopskom Crnom gorom (Karadagom), a sa jugozapada Kačaničkom klisurom. Na zapadu je predeo jednim delom otvoren prema Kosovskoj kotlini, dok drugi okružuje planina Žegovac. Severoistočni krajevi graniče sa opštinama Bujanovac, Vranje i Leskovac.

Ivan S. Jastrebov, Nešto o Gornjoj Moravi (1885)

Milojko Veselinović, Izmornik (župa u Gnjilanskoj kazi – vilajetu (1900)

Atanasije Urošević, Gornja Morava i Izmornik, (1935)

Atanasije Urošević, Katolička župa Crna Gora u Južnoj Srbiji (Letnička župa) (1933)

Atanasije Urošević, Novobrdska Kriva Reka. Antropogeografska ispitivanja (1950)

Atanasije Urošević, Gnjilane (1931)

Jovan F. Trifunoski, Kačanička klisura. Antropogeografska ispitivanja (1950)

Atanasije Urošević, Kačanik (1931)

Jovan Cvijić, Pregled stanovništva u Moravi (1911)

Milovan Radovanović, Izvod iz rezultata anropogeografskih proučavanja Gornje Morave i Kačanika (2008)

Predeone celine Gornje Morave, Izmornika, Novobrdske Krive Reke, sa 210 naselja, u administrativnoj organizaciji Republike Srbije najvećim delom čine Kosovskopomoravski okrug, sa sedištem u Gnjilanu. Administrativni centri su Vitina (44 naselja), Gnjilane (53 naselja), Kosovska Kamenica (74 naselja) i Novo Brdo (9 naselja). Južnomoravskom okrugu sa sedištem u Vranju, pripada 20 naselja Izmornika i Krive Reke, koja se nalaze u opštinama Bujanovac (12 naselja) i Preševo (8 naselja). Kosovskom upravnom okrugu sa sedištem u Prištini, pripada 31 naselje i to gradu Prištini tri naselja Krive Reke, opštini Uroševac četiri naselja Gornje Morave i opštini Kačanik 27 naselja, tri Gornje Morave 24 Kačaničke klisure, od koje se jedno selo nalazi u Makedoniji.

Ne postoje precizni podaci o Srbima na ovom prostoru danas. Poslednji popis stanovništva koji je organizovala srpska država bio je 1991. godine, a koji su bojkotovali Albanci, nije više relevantan, pošto je nakon njega došlo do masovnog egzodusa srpskog stanovništva 1999. i 2004. godine, koji traje do današnjih dana, tako da je najveći broj naselja ostao bez Srba. Smatra se da ih je na prostoru Kosovskog Pomoravlja opstalo oko 35.000. Najveći broj raseljenih lica svoje utočište našao je u Srbiji, ali se značajan broj odselio i u zapadnoevropske zemlje.

U prilogu karte:

Ivan S. Jastrebov, Gornja Morava (1885)

Atanasije Urošević, Karta etničkog sastava i porekla stanovništva Gornje Morave i Izmornika, (1935)

Atanasije Urošević, Etnički sastav stanovništva Gornje Morave i Izmornika, tabela, (1935)

Atanasije Urošević, Pregledna karta Novobrdske Krive Reke (1950)

Jovan F. Trifunoski, Karta Kačaničke klisure. (1950)