Arača – Istorija Jednog Iščezlog Naselja

Na severu katastarske opštine Novi Bečej, u priobalju nekadašnjeg vodotoka Crne bare, nala­zi se usamljeni svedok prošlih vekova – crkva u Arači. Aračka bazilika, kako se najčešće i navodi u istorijskoj literaturi, spada među retke očuva­ne arhitektonske spomenike vojvođanske ravnice iz predturskih vremena.

Ruševine drevne crkve u polju Devesilje uz­dižu se na mestu gde je pre pet vekova bujao život. Arača je pre turskih osvajanja bila kulturno-re­ligijski i ekonomski centar ovog područja sa ve­lelepnom crkvom, manastirom i bogatim trgom. Nje­na najranija istorija je, međutim, u nedostatku izvora gotovo sasvim nepoznata. I kako to i biva kod većine ovakvih drevnih mesta, o postanku Ara­če imamo više legendi nego pouzdanih istorijskih podataka. Ko je i kada podigao aračku baziliku? Koji su crkveni redovi naseljavali ovo mesto pre turskih vremena? Kada je prestao život u ovoj cr­kvi i obližnjem naselju? Samo su neka od pitanja na koja još uvek nismo dobili potpune odgovore.

Naselje Arača je imalo više etapa u svom ra­zvoju – od malog seoskog naselja iz XI–XII veka do kra­ja srednjeg veka razvilo se u trgovište sa mana­sti­­rom i rezidencijalnim objektima ovdašnje vla­ste­le. O njenom ekonomskom usponu u neku ruku svedoče i crkve ovog naselja – nekadašnju jednobrodnu crkvu od naboja u XIII veku zamenila je velelepna trobro­dna bazilika nalik onima iz najvećih ugarskih grado­va. Ovaj rad mahom prati ove etape u razvoju naselja, pa je sam tekst podeljen na odeljke sa posebnim osvr­tom na naselje, na njegove crkve, na ovdašnji mana­stir, a u poslednjem segmentu i na ovdašnji kaste­lum, koji se zapravo može poistovetiti sa ranijim manastirskim kompleksom. Na taj način dobijena je zaokružena slika o ovom drevnom mestu, koju će u narednim decenijama svojim novim otkrićima dopunjavati buduće generacije istoričara.

dr Zoltan Čemere