Sveta Gora

„Putnik, koji pođe od Soluna Carigradu, ili odande Solunu, zapaziće na putu po Belom (Egejskom) moru u pravcu ka severu grdan breg, kako se iz pučine pomalja i usppto podiže u vis. Vrh mu zimskih meseci pokriva debeo sneg, a inače počešće obavija gusta magla. Breg ovaj zove se Atos. Visok je 1935 metara i njime se završuje k jugu u poluostrovo istoga imena. Stari Grci nazivahu ovo poluostrovo Akte; ono beše naseljeno. Imena ovih naseobina su nam doduše i danas poznata, ali ne baš tačno i mesta njihova. Monte Santo zovu Italijani ovaj breg, Aton ili Sv. Gora Srbi i Rusi, a Grci Hagion Oros što isto znači.
Car Konstantin Veliki pošlje vladiku jerusalimskog Klementija, da stanovnike ovoga poluostrva obrati u veru hrišćansku. Ovaj bejaše sa sobom poneo ikonu Matere Božje, za koju docnije predanje veli, kako je ona sama došla tamo. Zadatak Klementijev bejaše uspešan. Stanovnici mnogih mesta poprimaše hrišćanstvo, naročito oni iz mesta Diona i Kleona, tako da je za vlade Konstantinove bilo već mnogo hrišćanskih hramova na ovom poluostrvu. Ali to ne potraja dugo, jer pod Julijanom II Otpadnikom ovlada hrišćanstvu protivna stranka, te i nove sagrađene crkve biše porušene. Teodosije Veliki bejaše veći pobornik hrišćanstva nego i sam Konstantin, jer dok se ovaj ograničavao da svetilišta neznabožačka samo pozatvara, dotle ih je Teodosije rušio a kipove im uništavao. Na ovaj se način stanu ponovo dizati hrišćanski hramovi iz svojih razvalina, a pored ovih graditi još i stanovi, u kojima zajednički življahu neoženjeni sveštenici, „čatci“ i pevači, te u neku ruku provodiše život kaluđerski, iako to nisu bili.“