Pesme srpskim svetima u ruskoj crkvenopojačkoj umetnosti XVI-XIX veka

Notni zbornik transkripcija pesama iz posledovanja Svetom Simeonu Mirotočivom, Svetiteljima Savi i Arseniju, Svetom kralju Milutinu i Svetom mučeniku knezu Lazaru sa ruske neumske na savremenu notaciju, predstavlja prvi ovakav zbornik na našim prostorima i prvu obimnu studiju na ovu temu u srpskoj nauci.

Kao rezultat seobe srpskih nacionalnih kultova u Rusiju, koji započinje još krajem XIV i početkom XV veka, srpska liturgijska poezija u čast srpskih svetih dobila je muzički sloj u vidu ruske znamene notacije već početkom XVI veka. Najpotpuniji i najstariji notni zapisi pesama srpskim svetima našli su se u 54 ruska stihirara iz XVI–XIX veka, koje je autorka pronašla, klasifikovala, dešifrovala i analizirala tokom desetogodišnjeg naučno-istraživačkog rada u najznačajnijim bibliotekama u Rusiji i Vatikanu.

Dragoceni muzički materijal, koji je učinjen dostupnim savremenom čitaocu, predstavlja sintezu srpske liturgijske poezije i ruske znamene crkvenopojačke umetnosti koji je rezultat mnogovekovnih bliskih duhovno-kulturnih srpsko-ruskih odnosa. Kao takve, ove pesme nisu samo nova melodijska verzija nekih od najlepših stranica srpske srednjovekovne crkvene poezije, već su one pre svega dragoceni spomenik muzičkog sloja srpskih svetačkih kultova u muzičkoj kulturi Pravoslavne vaseljene. Ukoliko crkvenopojačku umetnost posmatramo na taj način, šire od nacionalnih okvira jedne pomesne Pravoslavne Crkve, uviđamo da ovi ruski neumski zapisi popunjavaju istorijsku prazninu koju su u srpskim zemljama ostavili vekovi turkokratije na Balkanu i uspostavljaju kontinuitet pismenih muzičkih izvora koji svedoče o pojanju ovih tekstova u različitim tradicijama raznih pomesnih Pravoslavnih Crkava.

Notni zbornik Pesme srpskim svetima u ruskoj crkvenopojačkoj umetnosti XVI–XIX veka u kome je Ana Rašković oživela drevne napeve desetina srpskih poetskih tekstova koji su bili prisutni u ruskom bogoslužbenom životu i crkvenoj umetnosti čitava četiri stoleća, otvara savremenom čitaocu – muzikologu, teologu, pojcu, crkvenom muzičaru, kulturologu, religiologu, istoričaru ili bilo kom drugom profilu čitaoca koji je zainteresovan za crkveno pojanje i kultove srpskih svetih, nepoznat svet starog ruskog znamenog jednoglasnog pjenija. Vrednim rukama ruskih monaha iz najznačajnijih obitelji koje su predstavljale duhovno-prosvetiteljske svetionike ruske države i Crkve, a kasnije i staroobrednika koji su posle suzbijanja kultova u vreme Nikonove reforme nastavili da poštuju srpske svete, zauvek je ostavljen trag o srpskoj srednjovekovnoj poeziji obučenoj u rusko muzičko ruho i njenom veoma značajnom mestu u bogoslužbenom životu Ruske Pravoslavne Crkve. Na taj način ruski neumski zapisi pesama srpskim svetima, prožimajući nacionalno i univerzalno, pripadaju svim pravoslavnim narodima, kao što srpski sveti i njihova besmrtna slava odavno prevazilaze granice srpske države i Crkve.