Devet grama duše

Dva geografski udaljena, a suštinski bliska grada Beograd i Foča; dva glavna književna junaka, Branisalava Seka Radović i Aleksa Sokolović; dvije narativne perspektive iskazane kroz svijest dvoje glavnih aktera; jedna iznenadna a sudbinski velika ljubav čiji su sudionici upravo povlašćeni pripovjedači i glavni junaci; kao i jedno burno, politički i ideološki traumatično i neizvjesno istorijsko vrijeme, koje obuhvata godine odmah po okončanju Drugog svjetskog rata i dolaska komunista na vlast, predstavljaju kompozicioni okvir u kojem je smještena dinamična radnja najnovijeg romanesknog rukopisa Tatjane Vrećo pod simboličkim naslovom Devet grama duše.

Suštinska romaneskna ideja da ništa nije tako osjetljivo i tako ranjivo, a opet tako suptilno i prefinjeno, kao ljudska, kao ljudska duša, upućuje nas na saznanje da je svaki „gram“ ljudske duše prostor za neprestano preispitivanje i samoanalizu. Kada je to preispitivanje ostvareno kroz ljubavni zaplet, koji je sam po sebi metafizička tajna, te kroz jedan dramatičan istorijski trenutak, onda je jasno kroz kakav složeni svijet emocija, ideja i saznanja prolazimo čitajući tekst ovog rukopisa. Već u romanesknom prologu, koji je smješten u godine prije početka Drugog svjetskog rata, kroz simbolično značenje praznika „Vidovite srede“ u kojoj se djevojkama u mističnim snovima ukazuju likovi mladića koji su im suđeni, nagovještena je tajna velike ljubavi djevojke Seke i mladića Alekse. Sudbinski susret odigrava se nekoliko godina kasnije, po okončanju rata na Željezničkoj stanici u Foči, kada je Seka došla u posjetu bolesnoj tetki, a mladić Aleksa, revolucionar i partizanski ratnik, tada na oporavku od teškog ranjavanja na Solunskom frontu, došao da je sačeka i doprati do grada. Pored ove metafizičke i sudbinske dimenzije, posebnu egzistencijalnu perspektivu, ispričani ljubavni zaplet dobija usljed činjenice da je djevojka Seka imala dovoljno snage i inata da se izbori za svoje pravo na sudbinsku ljubav i odbaci udvaranje mladog partizanskog oficira Milana, uprkos činjenici da je time dovodila u pitanje opstanak čitave svoje porodice, a pogotovo oca, predratnog industrijalca, prema kome su komunističke vlasti gajile podozrenje i sumnju.

Upravo zato u pozadini tog sudbinskog ljubavnog susreta i zapleta odigrava se čitav niz dramatičnih događaja koji na najbolji način odslikavaju tragično istorijsko vrijeme ideoloških razračunavanja sa predratnim kapitalistima i bogatašima, kao i ideološkim protivnnicima i pripadnicima četničkog pokreta. I djevojkin i mladićev otac su bili predratni preduzetnici, a nove vlasti su to iskoristile da im nacionalizuju dobar dio stečene imovine, da ih ponize i da im život učine neizvjesnim i nesigurnim. Posebnu dimenziju romanesknog zapleta obuhvata kazivanje o tragičnoj sudbini mladićevog ujaka Đorđa, ratnog četničkog komandanta, koga su komunističke vlasti uhapsile i organizovale mu suđenje, a izbjegao je smrt samo zahvljaujući svjedočenju komšija muslimana da ih je spasio u ratu od osvete i sigurne pogibije.

U neposrednim razračunavanjima i uzajamnim sumnjama među pripadnicima novih vlasti, zbog ujakovog četničkog nasleđa, mladić Aleksa, koji se u međuvremenu vjenčao sa Sekom, postao je ideološki nepodoban, tako da je bio prinuđen da pobjegne u inostranstvo samo da bi se spasio od pripremljenog hapšenja. Ako je romaneskno kazivanje započeto iz perspektive djevojke Seke, romaneskni rasplet okončava se iz narativne perspektive mladića Alekse, koji bježeći u tuđinu iz svog grada i svoje zemlje za koje je bio vezan svakim damarom svog bića, duboko spoznaje svijest o snazi ljubavi i siguran je da će njegova mlada žena i njihovo dijete koje je nosila u utrobi, biti onaj jedini svijet njegove utjehe i utočišta, njegov zavičaj i zemlja, voda i vazduh, ali ona jedina preostala snaga da prevaziđe i savlada sva nova životna iskušenja koja su ih očekivala u tuđini.

Dinamični svijet zbivanja koji se prelama kroz doživljaje, emocije, saznajni i doživljajni svijet glavnih junaka, otvara u romanu Devet grama duše čitav niz veoma složenih pitanja koja se tiču ljudskog života i postojanja, koja se tiču snage istinske ljubavi, prava da se borimo za takvu ljubav, ali i tragične ljudske potrebe za nametanjem ideoloških principa, kao i činjenja zla zbog slijepog vjerovanja u te principe, ali uprkos svemu i neuništive dimenzije ljudskosti koja je opstajala u čovjekovoj duši bez obzira na sve istorijske nesreće i stradanja. Iz tako izložene perspektive, istinska ljubav pojavljuje se kao nedvosmisleni prostor sreće i nade, kao jedini i nepotkupljivi smisao postojanja, te kao odbrana od svih surovosti i nesreća koje život nosi. U krajnjem smislu, pojavljuje se kao smisao cjelokupnog ljudskog bitisanja i vjerovanja u pobjedu dobra nad zlom.

Ukratko navedene opservacije o tekstu rukopisa Devet grama duše uazuju na nesumnjive kvalitete ponuđenog romanesknog pisma, na dubinsko poniranje u tajne čovjekovog bića is vijeta koji ga okružuje, kao i narativne strategije koje nam taj svijet i vrijeme dočaravaju na umjetnički uvjerljiv način i čine ga izazovnim za čitanje i razumijevanje.

– Goran Maksimović