Velika majka

Jedan od najznačajnijih susreta u istoriji analitičke psihologije odigrao se tokom seminara koji je 1933. godine Karl Gustav Jung održao u Berlinu, a kojem je prisustvovao tada dvadesetosmogodišnji Erih Nojman, koji tek što je završio studije medicine. Tim susretom otpočela je ne samo Nojmanova edukacija, a potom i edukativna analiza kod Junga, već i njihova izuzetno plodna saradnja, koja je na osoben način krunisana Nojmanovim najznačajnijim knjigama, najpre Istorijskim poreklom svesti (1949), koja je praćena Jungovim predgovorom, a potom i Velikom Majkom (1956).

Osvrćući se na Nojmanovo istraživanje porekla svesti, Jung je napisao da njegov učenik polazi upravo od onog mesta od kojeg bi i on sâm pošao kada bi mu bio podaren još jedan život. Napominjući da druga generacija analitičkih psihologa ima preimućstvo izvesnog, makar i nepotpunog pregleda, kakav pionir nikada ne može imati, Jung primećuje da je Nojman „došao do zaključaka i vidika koji spadaju u najznačajnije što je ikada urađeno u ovoj oblasti“.

Koristeći pomenuto preimućstvo, Nojman će svoja istraživanja nastaviti, okrenuvši se proučavanju onoga što je Jung nazvao „novim kontinentom“ – a to je matrijarhalna simbolika. Ta istraživanja objaviće nekoliko godina kasnije, u svom klasičnom delu i jednoj od najznačajnijih knjiga analitičke psihologije – Velikoj Majci. Čitaoci najzad dobijaju priliku da se upoznaju sa ovom značajnom, sveobuhvatnom i zahtevnom studijom.

Nojmanova studija o arhetipu Velike Majke sastoji se iz dva dela. Prvi čini teorijski intonirana, strukturna analiza ovog, nesumnjivo najznačajnijeg arhetipa, kako u psihologiji pojedinca tako i čovečanstva, pri čemu je razmotrena njegova dinamika, odnosno delovanje, sadržinsko ispoljavanje i povezanost sa odgovarajućim, brojnim simbolima. Umeće sinteze i sposobnost za sveobuhvatni pogled doprinose celovitom i preglednom sagledavanju ove, izuzetno složene teme. Drugi deo knjige, koji se uslovno može nazvati praktičnim, ili, preciznije, iskustvenim i manifestnim, čini obrada i analiza obilja tekstualnog i likovnog materijala iz svih epoha i kultura, praćena sa više od dvesta pedeset ilustracija umetničkih dela i artefakata od praistorije do dvadesetog veka, materijala u kojem se arhetip Velike Majke javlja, to jest na koji je on, psihološki formulisano, projektovan.

Poznato je, naime, da se arhetipovi kolektivnog nesvesnog ispoljavaju u „mitološkim motivima“ koji se na isti ili sličan način javljaju u svim vremenima i kod svih naroda, ali i da spontano izranjaju iz nesvesnog dela ličnosti modernog čoveka. Oni su podjednako prisutni u religiji, kultu, običajima, ritualima, simbolima takozvanog primitivnog čoveka, ali i u snovima, fantazijama i umetničkim delima ljudi našeg vremena, kako bolesnih tako i zdravih. Stoga Erih Nojman napominje da je bavljenje arhaičnim svetom arhetipova samo naizgled anahrono i udaljeno od svakidašnje realnosti modernog čoveka, dok ono, zapravo, predstavlja temelj svake psihoterapije i razvoja psihološke svesti pojedinca i zajednice. Arhetip Velike Majke jedan je od najdrevnijih i najsloženijih, zbog čega se njegovi različiti i brojni aspekti – od strašnih i proždirućih do podsticajnih i blagorodnih – ispoljavaju u mnoštvu oblika, simbola i psihičkih predstava, suštinski utičući na svakodnevni život modernog čoveka.

Stoga Nojman svoje čitaoce upoznaje sa psihološkim aspektima i manifestacijama ovog arhetipa, kroz sagledavanje ženske psihe u likovima boginja poput Venere, Demetre i Kore, Fortune, Artemide, Hekate, Gorgone, Erinija, Sfinge, ili pak Izide, Hator, Nut, ali i Lilit, Kali i Tare, sve do Bogorodice i Sofije kao Mudrosti.

Kada je reč o psihološkoj ravni, arhetip Velike Majke se ispoljava kroz rađanje, davanje, štićenje, hranjenje i oslobađanje, ali i kroz odbacivanje, lišavanje, zadržavanje, sputavanje i zarobljavanje. Negujući i proždirući aspekti Velike Majke istovremeno su prisutni na telesno-materijalnom i duševno-duhovnom nivou, što znači da od nje ne potiče samo fizičko rađanje, već i ono psihičko, manifestovano kroz stvaralaštvo, inspiraciju ili duhovni preporod, ali i da od nje dolazi smrt, kako telesna tako i psihička, u vidu depresije, duševnog sloma i ludila.

Ipak, zahvaljujući paradoksalnoj i ambivalentnoj prirodi arhetipa, kao i njegovoj dinamici, Nojman naglašava terapeutski dragocenu mogućnost preokretanja u suprotnost. Ona podrazumeva da nemoć, bol, patnja, odbačenost, nezaištićenost, pa i ludilo mogu biti preteče inspiracije i postati samo prolazne stanice na putu ka preporodu i novom rađanju, ali i da pozitivni elementi inspiracije i ekstaze mogu voditi propadanju Ja, odnosno opsednutosti i ludilu, za šta potvrde nalazimo u životima brojnih značajnih stvaralaca.

Stoga Nojmanova Velika Majka spada u knjige koje zahtevaju da im se vraćamo, delatno ih proučavamo i njene sadržaje aktivno prepoznajemo i otkrivamo u sebi i izvan sebe. Nesumnjivo, reč je o daru koji je dostojan Karla Gustava Junga, Nojmanovog učitelja i prijatelja kojem je knjiga posvećena, čime je Erih Nojman potvrdio da je s razlogom proglašen Jungovim izabranim naslednikom i jednim od njegovih najznačajnijih i najkreativnijih učenika.