Veleizdajnički procesi Srbima u Austro-Ugarskoj

FENOMEN VELEIZDAJNIČKIH SUDSKIH PROCESA U BOSNI I HERCEGOVINI

Austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini su neposredno po atentatu u Sarajevu preduzele niz represivnih mjera usmjerenih protiv Srba, koje su uključivale fizičke likvidacije, hapšenja, deportovanja u logore, uzimanje uglednih ličnosti za taoce i ukidanje najvažnijih nacionalnih institucija. Vlasti su odlučile da zadaju konačan udarac svim srpskim društvima u zemlji i njihovim najistaknutijim predstavnicima. Progone civilnog stanovništva pratilo je zatiranje srpske duhovnosti i kulture.

Najjačem udaru vlasti bili su izloženi srednjoškolci – simpatizeri i pristalice Mlade Bosne kojima je suđeno na više sudskih procesa. Potom su usledila suđenja starijoj generaciji srpskih intelektualaca. Sudski procesi mladobosanskoj generaciji otkrili su da je ovaj pokret bio utemeljen „na širokoj osnovi i znatno većoj socijalnoj dubini“ nego što su vlasti mogle pretpostaviti. Bosna i Hercegovina bile su uoči rata isprepletene mrežom tajnih đačkih kružoka.

Umesto da serija veleizdajničkih procesa, a posebno suđenje u Banjoj Luci, budu instrument opravdanja austrougarske agresivne politike na Balkanu i započinjanja rata 1914. godine, proces se pretvorio u suprotno. Postao je dobar povod jugoslovenskoj propagandi da diskredituje austrougarsku vlast, a monarhiju prikaže kao okrutnu državu koja se bezobzirno obračunavala sa političkim protivnicima. Neminovni istorijski zakoni pravde ipak su odneli pobjedu, uočio je svojevremeno Vojislav Besarović, dodajući kako je država u kojoj je vršen ovakav akt bezakonja protiv vlastitih građana bila osuđena da snosi posledice svojih postupaka i nestane sa lica zemlje.