Tražim pomilovanje

Lirske diskusije s Dušanovim zakonikom

„Zbirku Tražim pomilovanje – Lirske diskusije s Dušanovim zakonikom, objavila je Matica srpska 1964. godine. To je svakako najpoznatija i najpopularnija zbirka poezije Desanke Maksimović, što potvrđuje podatak da je od prvog izdanja do sada izašlo šesnaest izdanja. To ni približno nije doživjela ni jedna druga njena zbirka. Iako i neke druge zbirke u tematskom pogledu i u pogledu pjesničkog oblika predstavljaju jedinstvene, iznutra zaokružene cjeline, ova zbirka je u tome pogledu najsavršenija. Posebno mjesto davala joj je i sama pjesnikinja: ‘Zbilja je u mojoj poslednjoj zbirci Tražim pomilovanje i motiv nov, i nov je način kompozicije, i reči su prilagođene motivima daleko više nego u kojoj ranijoj mojoj knjizi. Dogodilo se ono najpoželjnije: oblik i sadržaj su sliveni, jedno drugo ističu i dopunjuju. Ja na to nisam obraćala pažnju pišući, nametnulo se to kao samo od sebe. Kad sam primetila kud me vuče inspiracija, i svesno sam ponegovala ovo pri dorađivanju’. […]

‘Počela sam da ga prelistavam’ [Dušanov zakonik], kaže ona, ‘i odjednom kao da me je munja ošinula: izbilo je eruptivno iz mene sve moje shvatanje o krivdi i pravdi, o kaznama i oproštajima, o grešnima i pravednima… ono što sam dugo nosila u sebi’. Pojavila joj se potreba da njegov smisao i sadržaj lirski oživotvori i sve je krenulo nenadano lako i brzo: ‘Kada su se stvarale te pesme, izvirali su stihovi kao voda… Za dva meseca zbirka je bila gotova’. Tako je nastala ova kultna zbirka Desanke Maksimović koju je nazvala ‘lirskom diskusijom’ sa Dušanovim zakonikom, čuvenim pravnim 127 spisom najznačajnijeg srednjovekovnog srpskog vladara, cara Dušana. U toj zbirci koja naoko govori o pravdi i nepravdi u suštini se pjeva o vječnim pitanjima ljudskog života, aktuelnim u svim vremenima i na svim mjestima gdje ljudi žive. Iako je i u ovoj zbirci u pogledu pjesničkog oblika, stiha i jezičke ekspresije ostala vjerna svojim ranijim poetičkim nazorima zasnovanim na uspješnoj simbiozi tradicionalnog i modernog, postupak primijenjen u njoj bio je ipak nešto novo, što je postalo karakteristično za nastupajuće posmodernističko shvatanje književnog teksta, posebno u svjetlu teorije intertekstulnosti.

Prema toj teoriji, kako kaže njen začetnik Julija Kristeva, nijedan tekst nije nastao sam od sebe, već iz dijaloga sa drugim tekstovima. Ova zbirka pruža idealnu priliku za primjenu te teorije, pogotovo zbog toga što je u njenom podnaslovu izričito i naznačeno da je to dijalog, odnosno lirska diskusija sa jednim drugim tekstom, u ovom slučaju sa Dušanovim zakonikom. Na koji način je Desanka Maksimović koristila taj srednjovjekovni pravni akt kao predložak svoje zbirke, odnosno kako je lirski oživjela i uspostavila savremenu komunikaciju s tim tekstom? Već i time što je izričito naznačila da je u pitanju ‘lirska diskusija’, može se pretpostaviti, a to se lako uočava već od prve pjesme, da se radi o izrazito kreativnom odnosu i postupku u kome se pravna ‘materija’ podređuje i podvrgava pjesničkom tekstu koji, u povratnom dejstvu, značenja svog pravnog predloška suočava i iskušava pred opštim u univerzalnim značenjima ljudskog života u svim vremenima.“

– iz pogovora Staniše Tutnjevića