Stara srpska knjiga: 1494-1918

STARE RUKOPISNE KNjIGE

Sve do pojave prve štampane knjige 1494. godine, knjiga je u Srba bila isključivo rukopisna, pisana na pergamentu, ili hartiji, u srpskoj redakciji staroslovenskog jezika, namenjena liturgijskim potrebama manastira i crkava. Od sačuvanih ćiriličnih rukopisa, pored brojnih svitaka na kojima su pisane povelje i gramate poput Osnivačke povelje Manastira Visoki Dečani napisane na svitku dugom 5 metara, vredne su još pomena i Povelja bana Kulina (1180—1204) upućena Dubrovčanima iz 1189. godine, „Bratkov minej”, srpski pravoslavni kalendar pisan na pergamentu u vreme vladavine kralja Vladislava (1234—1243) ćirilicom u srpskoj redakciji crkvenoslovenskog jezika, pravopisom karakterističnim za zetsko-humsko područje, zbirke priča izabranih iz Starozavetnih i Novozavetnih knjiga poznatih danas kao „Beogradski, Hilandarski i Petrovgradski Parimejnik” iz ranog 13. veka pisanih srpskom redakcijom staroslovenskog jezika rane raške ortografije, „Molitvenik” s kraja 13. veka, „Zbornik popa Dragojla” iz treće četvrtine 13. veka, po ortografskim obeležjima tipičan spomenik rane Hilandarske škole u srpskoj redakciji staroslovenskog jezika pisanom na pergamentu,  „Vukanovo jevanđelje”, „Karejski   tipik”, „Nikoljsko jevanđelje”, pisano na pergamentu u prepisivačkoj školi manastira Nikolje u Ovčarsko-kablarskoj klisuri, „Prizrenski prepis Dušanovog zakonika” s početka 16. veka, pisan na papiru srpskom redakcijom staroslovenskog jezika sa elementima srpskog narodnog jezika i Žitije svetih Simeona i Save od Domentijana i Teodosija, Pohvala Svetom Savi od Teodosija i Hilandarski tipik Svetog Save. Od pisara rukopisnih knjiga poznati su Dabiša, Rajko, Arsenije, Bratislav, Todorac, Dobrivoje,  Đurađ, Gojko, Novak i Bogdan. 

MIROSLAVLjEVO  JEVANĐELjE

Najstarija sačuvana knjiga na ćiriličnom pismu je Miroslavljevo jevanđelje iz 12. veka. Pisana je perom na pergamentu mrkom i crnom bojom, sa naslovima u crvenoj boji, ustavnom ćirilicom, na staroslovenskom jeziku srpske redakcije, raškom ortografijom. Iluminacije, inicijali i minijature su obojene crvenom, zelenom, žutom i belom bojom i ukrašene zlatom. Veći deo Miroslavljevog jevanđelja napisao je anonimni pisac, a manji deo, kao i minijature, pisao je  i oslikao Grigorije Dijak, o čemu je na kraju knjige ostavio kratku zabelešku: „Ja, grešni Grigorije Dijak, nedostojan da se nazovem dijakom, sastavih ovo Jevanđelje zlatom knezu velikoslavnomu Miroslavu, sinu Zavidinu, a mene gospodine ne zaboravi grešnoga, no me sačuvaj sebi”.

JEZIK BOGOSLUŽBENIH KNjIGA

Iz prvvobitnog praslovenskog i staroslovenskog jezika kodifikovanog na osnovu govora solunskih Slovena nastala je srpska redakcija slovenskog jezika, koja je bila u upotrebi sve do 18. veka, kada mešanjem sa ruskoslovenskim i srpskim narodnim jezikom nastaje slavenosrpski jezik, koji govore obrazovani slojevi srpske građanske klase u Vojvodini i kojim pišu Zaharije Orfelin i Milovan Vidaković . Pošto je staroslovenski jezik bio i liturgijski jezik Srba u 10. i 11. veku, ovaj jezik se naziva i starocrkvenoslovenski jezik, a posle 12. veka, kada počinju da se javljaju prve nacionalne redakcije, crkvenoslovenski jezik. Ovaj jezik stvoren u vreme Ćirila i Metodija u ruskoj redakciji i danas je u upotrebi u svim slovenskim pravoslavnim crkvama.