Sablja, pero i krst

Monografija pred čitaocima predstavlja rezultat višegodišnjeg interesovanja autora za istoriju Srpske pravoslavne crkve i život pravoslavnog sveštenstva u Bosni i Hercegovini pod osmanskom i austrougarskom upravom. Kao plod takvih istraživanja nastalo je više naučnih radova čiji su rezultati uvaženi i konsultovani na stranicama ove knjige. Premda se austrougarska vlast nad Bosnom i Hercegovinom okončala 1918. godine, iz sastava monografije izuzeto je razdoblje stradanja crkve i sveštenstva u Prvom svjetskom ratu, koje je autor obradio u zasebnoj monografiji objavljenoj 2016. godine u izdanju Andrićevog instituta – Srpska pravoslavna crkva i sveštenstvo u Bosni i Hercegovini u Prvom svjetskom ratu.

Proučavanje istorijskog djelovanja pravoslavnog sveštenstva, kao posebne i prepoznatljive socijalne grupe, povezano je sa nizom poteškoća. Fizičko zatiranje Srba u Bosni i Hercegovini u Prvom i Drugom svjetskom ratu i ratovima u kojima je nestala SFR Jugoslavija praćeno je uništavanjem njihove duhovnosti i kulture (crkvenih i manastirskih biblioteka, arhiva i riznica), čime je nepovratno izgubljen veliki dio izvorne građe neophodne za naučno sagledavanje ovog pitanja. Najobimnija istraživanja izvršena su u arhivima i bibliotekama Banje Luke, Sarajeva, Beograda, Sremskih Karlovaca, Bijeljine i Novog Sada. Od najvećeg značaja bili su fondovi Arhiva Bosne i Hercegovine u Sarajevu, Biblioteke Srpske patrijaršije u Beogradu, Matice srpske u Novom Sadu, Arhiva SANU u Sremskim Karlovcima, Arhiva Eparhije zvorničko-tuzlanske u Bijeljini i Arhiva Republike Srpske u Banjoj Luci. Dio neophodne građe pronađen je u Zemaljskom muzeju u Sarajevu, Narodnoj biblioteci Republike Srpske u Banjoj Luci te Narodnoj biblioteci Srbije. Arhivska građa nadopunjavana je obimnom vjerskom i svjetovnom periodikom, memoaristikom, putopisima, crkvenim šematizmima i objavljenim istorijskim izvorima. Korištena građa i literatura kreće se u vremenskom rasponu od polovine XIX vijeka do radova najnovijeg datuma na srpskom, njemačkom, engleskom i ruskom jeziku.