Knjiga i pisac u Vizantiji

Knjiga je u celosti posvećena kulturi Vizantinaca, njenim počecima, a na prvom mestu njenom najznačajnijem elementu – knjizi. Bila je to, po Každanovom mišljenju, jedna „knjiška” kultura, kultura koja je u svoj epicentar postavila knjigu kao svojevrstan kulturološki fenomen, koja je bila proizvod jedne duge tradicije, čiji su počeci sezali sve do V veka pre nove ere. Razumeti jednu takvu kulturu nemoguće je bez otvaranja jedne vizantijske knjige. Každan je otvorio Istoriju Nikite Honijata, i njegov burni, bogati ali i teskobni svet setnih sećanja i bolnog jauka zbog pada carujućeg grada u ruke krstaša.

Ali pre nego što je otvorio knjigu Nikite Honijata, Každan nas je upoznao sa počecima vizantijske knjige, njenim izgledom, načinom na koji je nastajala, njenom vrednosti i njenom jedinstvenosti. Put do knjige je bio dug put koji su samo retki i srećni pojedinci prolazili u svom životu, podvizavajući se kroz kompleksan sistem vizantijskog obrazovanja. Priča o vizantijskoj knjizi i njenom piscu je priča o društvu, politici i religiji. Na više od sto strana Aleksandar Každan je uspeo da sažme ovu zahtevnu problematiku tako da čitaoci shvate osnovne postavke jedne hiljadugodišnje civilizacije.

Aleksandar Každan priču o vizantijskoj knjizi i njenom piscu otpočinje sa bolnim sećanjem na pad Konstantinopolja 1453. godine, što ga na jedan simboličan način vezuje za njegovog omiljenog junaka Nikitu Honijata, koji takođe svoju Istoriju piše sa teškim osećajem gorčine zbog pada Carigrada u ruke krstaša 1204. godine. Každanovo gledište je, međutim, daleko pozitivnije, jer on neprestano ističe ogroman doprinos vizantijske kulture u razvejanju na razvoj zapadnoevropske renesansne misli. Već mnogo puta je iskazivana zahvalnost vrednim vizantijskim piscima i intelektualcima, zahvaljujući kojima je sačuvana baština grčko-rimske kulture. A kada govorimo o njenim najistaknutijim predstavnicima, nezaobilazni su Aristotel i Platon, koji su činili osnov epistemologije, ontologije, etike i politike Vizantinaca.