Beogradski komunisti

Ko su bili beogradski komunisti? Da li su to bila deca buržuja i bogataša koji su se samo igrali socijalne pravde ili je to bio širok pokret? Posle decenija jednostranog pisanja o ovoj temi, konačno se pojavila stručno i objektivno napisana knjiga na ovu temu. Vreme je da se konačno odmaknemo od mitske slike koju su stvorili Otpisani.

Monografija Radeta Ristanovića, autora već kultne knjige Beogradski ravnogorci, ne predstavlja ni pohvalu ni pokudu beogradskim komunističkim ilegalcima. Ona je plod njegovog višegodišnjeg proučavanja pokreta otpora u okupiranoj Jugoslaviji i šire. Interpretativnim pristupom građi, širinom konteksta i pažnjom za detalje ona pruža daleko veći istorijski doprinos nego mnoge knjige pre nje.

Autor je u Uvodu oslikao prilike i režim u okpiranom Beogradu kao neposredni kontekst delovanja ilegalaca. Zatim je opisao organizacionu strukturu komunističkog pokreta otpora, kao i SKOJ-a. U trećem poglavlju opisao je kadrovski potencijal beogradskih komunista. Precizno je objasnio ko je činio njihov kadar, a ko je upravljao njihovim akcijama. Veoma važno je i kako je funkcionisala njihova metodologija rada, koja je u mnogome zaslužna za velike žrtve među pripadnicima ovog pokreta.

Takođe, zasebno je obrađen svaki vid njihovih aktivnosti: propagandne, humanitarne, sabotaže, diverzije i atentati. Konačno, posebno poglavlje posvećeno je detaljnom prikazu svih žrtava među beogradskim komunistima. U zaključku je dato poređenje ravnogorskog i komunističkog pokreta otpora.

Iz zaključka knjige Beogradski komunisti

Osnovni nedostatak organizacione strukture KPJ u Beogradu očitavao se tokom hapšenja. Koliko će policija duboko prodrti u organizaciju zavisilo je direktno od sposobnosti uhapšenog da pruži što manje informacija tokom isleđenja i njegovog položaja u hijerarhijskoj lestvici. […] Navedeni pokreti imali su dijametralno različite pristupe u pogledu pridobijanja novih članova. Komunistički pokret otpora nastojao je da u svoju organizaciju privuče što veći broj ljudi. Zadatak da agituje i pridobija nove ljude imao je svaki član ovog pokreta. Kolege su prilazile kolegama, školski drugovi školskim drugovima, a nije bio ni izolovan slučaj da su „vrbovani“ totalno nepoznati ljudi. Strategija JVuO nije zahtevala okupljanje većeg broja ljudi sve do podizanja otvorenog ustanka. […]

Kadrovska baza ravnogoraca i komunista ogledalo je političko-ideološkog karaktera ovih pokreta otpora. Većina komunističkih ilegalaca bila je mlađeg starosnog uzrasta, dolazila je iz redova radnika i đaka. Ravnogorske redove popunjavali su oficiri srednjeg ranga. Demokratski i nacionalno orijentisani civili koji su dolazili iz srednjeg i višeg staleža bili su motor organizacije JVuO u Beogradu. Ravnogorci u Beogradu nisu uspeli da prodru među radnike koji su bili najbrojniji deo građanstva, što je prilikom nastojanja da se preuzme grad moglo da ima posledice. […]

Uhapšeni pripadnici pokreta otpora doživljavali su mahom istu sudbinu bez obzira na to kojoj su organizaciji pripadali. I ravnogorci i komunisti podvrgavani su psihičkoj i fizičkoj torturi tokom isleđenja i nakon okončanja istrage, bez obzira na ideološko-političku orijentaciju, odvođeni na streljanje ili upućivani u logore. Najdirektniji doprinos ratnim savezničkim naporima pružili su beogradski ravnogorci prosleđivanjem važnih obaveštajnih izveštaja na osnovu kojih su vršene diverzije i strategijsko bombardovanje. Paljenje automobila i garaža, postavljanje tempiranih bombi, akcije su koje su izvodili komunistički ilegalci, a koje zbog malobrojnosti i niskog nivoa uspešnosti nisu ozbiljnije uzdrmale okupacioni režim. […]