Vlade u Srbiji (1804-1918)

„1821 Knjaz, nahijski knezovi…
Strukturu moći mlade srpske države u Miloševo vreme je najbolje opisao Vuk Karadžić. Na samom vrhu bio je Knez Miloš koji od 1829 nosi titulu Knjaza. Posle njega prvi činovnici su bili knezovi, koji se u tri reda mogu razdeliti: 
1) glavni ili nahijski knezovi, koji imaju čitave nahije pod sobom, kao što je Milošev brat Jovan nad nahijom Rudničkom, Milošev brat Jefrem nad nahijom Šabačkom, Valjevskom i Beogradskom; Vasilije Popović nad nahijom Požeškom, Milo-sav Zdravković nad nahijom Ćuprijskom, Milovan Kukić nad nahijom Požarevačkom, Atanasko Marić nad nahijom Užičkom.
 2) Knezovi nad knežinama, kao što su: u nahiji Kragujevač-koj Vučić iz Vučkovice (Gružanski), Milutin Đorđijević (Le-penički) i Jovan Marinković (Jasenički); u nahiji Rudničkoj Ilija Popović, Jovan Lazić, Jovan Starčević i Stefan Maslać; u nahiji Valjevskoj Jovica Milutinović, Vićentije Brdarović, Pavle Danilović i Antonije Jovanović; u nahiji Šabačkoj Marko Štitarac (nad Mačvom i Pocerinom), Đura Marković (Posavski), Marko Lazarević (Tamnavski); u naiji Užičkoj Jo-van Mićić i Pavle Štule; u nahiji Jagodinskoj Filip Vuković i Milenko Radojković; u nahiji Ćuprijskoj Pana Jeremić i Marjan Zdravković; u nahiji Požarevačkoj Joksim Milosavlje-vić, Milutin Petrović, Pavle Bogdanović, Mijailo Đorđije-vić i Vule Gligorijević (Porečki); u nahiji Smederevskoj Mi-losav Lapovac i Sima Radojković; u nahiji Beogradskoj (i Gro-čanskoj) Nikola Katić, Živko Mijailović, Jovan Vićentijević, Petar Mijailović i Živan Ivković. 
3) Knezovi sreski, kao što su u nahiji Požeškoj Aleksa Prokić, Maksim Janković, Milovan Nedeljković, Sava Stanoje-vić, Mijailo Radojević i Petar Lazarević. 
 
1823 Uredba o sveštenstvu
Posle donošenja Uredbe o sveštenstvu kojim su određeni vladičanski i sveštenički prihodi od crkvenih službi i osnivanja Konzistorija, crkvenog suda, sa sedištem u Kragujev-cu knez Miloš je 8 januara 1823 doneo uredbu po kojoj je srp-skim „vladikama zabranjeno da idu u narod i da kupe svoje pri-hode“, a kneževima je naloženo da pokupljeni porez za vladike koje su dobijali od svake kuće (dimnica) predaju njemu lično“, stim da Knjaz prema svom nahođenju preda prikupljeni porez vladikama. Uredbom je ustanovljena i „stalna godišnja plata i visina taksi za obavljanje pojedinih bogoslužbenih činova. Uredbom je određeno i da se danak patrijarhu plaća iz državne kase. Nezadovoljne vladike „žalile su se Carigradskoj patri-jaršiji koja je ovu uredbu ukinula 1825“.

1825 Upisani panduri
Knez Miloš je posle Đakove bune formirao prvu „jednicu stajaće vojske u Srbiji“ tako što je doneo uredbu da se „iz sva-kog sela probere po jedan ili dva stasiti mladića i svrstaju u „kumpaniju“ (četu), po jednu na svakih 12 nahija. Tako je formi-rana za one vreme respektabilna vojna jedinca od 1147 vojnika.
Svoju „Pešačku gardu“ ili „Kadete“ od 149 vojnika smešte-nih u Kragujevcu Miloš je formirao u aprilu 1831. U februa-ru 1832 osnovan je „Knjaževsko gardijski konjički eskadron“
 
1826 Bune i zavere protiv Miloša
Između 1815. i 1839. godine Srbi su podigli šest buna „protiv Miloševe tiranije, visokih nameta i sve većeg tlače-nja naroda od strane male ustaničke birokratije“ okupljene oko Knjaza… Prvu bunu podigli su 1817. godine Sima Marković, Pavle Cukić i Dragić Gorunović, drugu Jovan Demir i Jovan Mićić 1819. godine, treću Dobrnjac i Marko Todorović Abdula 1821, četvrtu Miloje Popović Đak 1825, petu Đorđe i Marko Čarapić 1826. godine i šestu 1835, Mileta Radojković, Mili-sav Zdravković Resavac, Avram Petronijević i Ranko Majstoro-vić. Pobunjenici su tražili manju moć Knjaza i nahijskih Kne-zova, nove zakone, promenu poreske politike, liberalizaciju trgovine i obnovu rada skupština.
Milošu je surovo ugušio sve bune i pogubio Simu Marko-vića, Pavla Cukića, Melentija Nikšića, Mladena Milovano-vića, Vožda Karađorđa Petrovića kao svog najvećeg „takmaca za vlast“, i još pedeset političkih protivnika, a beogradskim „učiteljima Radosavljeviću i Berisavljeviću, učesnicima jedne bune „odsekao obe ruke“ za primer drugima.
 
1827 „Rusofili“ i „Turkofili“
U Miloševo vreme (1815-1830) postojali su, prema istra-živanjima Jaše Prodanovića objavljenim u knjizi „Istorija političkih stranaka“ dve stranke: Rusofili, zagovornici „au-tonomističke“ organizacije društva (Jevrem Obrenović, Prota Matija, Mihailo German, Nikola Nikolajević, Lazar Todoro-vić…) i Turkofili koji su zagovarali „centralističko uređe-nje države“ kojima pripadaju pored Miloša još i Vujica Vuli-čević, Petar Topalović, Jovan Protić, Milisav Zdravković, Vasa Popović, Marko Abdulić, Đorđe Popović Ćeleš, Pavle Sretenović… 
Posle donošenja ustava pojaviće se na političkoj sceni moćna Ustavobraniteljska opozicija koja će tražiti ustavno ograničenje samovolje kneza Miloša.
 
1829 Sud naroda srpskog
Miloš je posle pretvaranja Narodne kancelarije u Beograd-ski sud osnovao tokom 1826.  „Sovjet serbski, kao sudsko i ad-ministrativno telo koje je ograničavalo vlast nahijskih i kne-žinskih starešina“. A već u aprilu 1827. „pretvorio Sovjet u Narodni sud, čime je nastavljeno izdvajanje sudskih od upravnih organa“. Dve godine kasnije u martu 1829. Knez i Sud naroda srpskog doneli su „sudski propis od 40. članova“ kojim su pre-cizno utvrđene nadležnosti sudova, uveden je parnični postu-pak, određeni načini naplaćivanja sudskih taksi, precizirani su „međusobni odnosi članova suda i suda prema parničarima i svedocima“. Uveden je princip stalnosti sudova i određeno je radno vreme sudova.
 
1829 Prvi hatišerif
U Srbiji su doneta tri hatišerifa. Prvi o autonomiji iz-dat je 18. septembra 1829, ali je dugo čekao rusku saglasnost, pa je tek na dan Svetog Andrije Prvozvanog, „pred narodnom skup-štinom u Kragujevcu svečano objavljen“. Srbija je, kao što je već bilo dogovoreno Akermanskom konvencijom iz 1826, postala „evropska država pod turskim suverenitetom i pokrovitelj-stvom ruskog dvora“. Velike sile su garantovale „slobodu trgo-vine, slobodno podizanje škola, crkava, manastira i bolnica, slobodno organizovanje srpskih sudova i administrativnih organa, držanje vojske, otvaranje štamparije…“. Hatišerifom je određeno da Knez i Savet „dele izvršnu vlast“, a da knezu „pripadne zakonodavna vlast“.
Skupštini su prisustvovali „deputati sa pismenim puno-moćjem“ koje je pečatom overavao knežinskij starešina.
Izbor deputata je vršen tako što su „tri ili četiri mala sela davala jednog deputata, srednja sela po jednog, a veća sela i palanke i više od jednog“. Beograd je dao šest deputata.. 
 
1830 Drugi hatišerif
Drugi Hatišerif, za čije donošenje je „potrošeno puno no-vaca kako bi se od turskih zvaničnika priznala Milošu nasledna kneževska titula“, pročitan na Velikoj narodnoj skupštini u Beogradu 30. novembra (12. decembra), na Andriju Prvoznanog, 1830, definisao je samoupravu vlasti u Srbiji, „regulisao je etape iseljavanja Turaka iz pašaluka, pretvaranje seljačke zadružne baštine u privatnu svojinu, utvrđivanje gra-nice između Turske i Srbije i priznavanje srpske crkve od va-seljenskog patrijarha u Carigradu“. 
 
1833 Treći hatišerif
Trećim sultanovim hatišerifom iz 1833. Srbiji je vraćeno šest nahija (Krajina, Crna reka, Sokobanja, Aleksinac sa Raž-njem i Paraćinom, Kruševac, deo Starog Vlaha sa delom Novog Pazara, Jadar i Raževina) i posebnim beratom priznato je Mi-lošu pravo naslednog Knez.
Nešto kasnije Knez Miloš je na osnovu novih ovlašćenja izvršio novu „upravnu podelu zemlje“ tako što je „kneževine podelio na pet serdarstva“.
 „