Srednjovekovna utvrđenja Banata

Razvoj vojne arhitekture na prostoru između reka Moriš, Tise i Dunava u razdoblju od kraja X do sredine XVI veka
 

Elementi odbrane poput odbrambenih rovova ili zemljanih nasipa pratioci su ljudskih naseobina od najranijih vremena. Tragom dosadašnjih arheoloških istraživanja potvrđeno je da ih je čovek poznog neolita već sasvim vešto koristio.

Međutim, pravi procvat ova vrsta graditeljstva doživela je tek na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba. Panonski basen, a u njegovim okvirima i prostor današnjeg Banata, imali su u posmatranom periodu veoma dinamičnu istoriju, sa brojnim ratovima, migracijama, pa je shodno tome iz ovog doba ostao i pozamašan broj zemljanih utvrđenja, tzv. gradišta ili gradina, kako ih danas zove okolno stanovništvo.

Tradicija gradnje utvrđenja i fortifikacija nastavila se i u antičkom razdoblju, ali su sada pored domorodačkog keltskog i dačkog stanovništva, nove utvrde, po prvi put od tvrdog materijala, počeli graditi i Rimljani, nakon što su početkom II veka zauzeli i istočni deo Banata.

Gradnja fortifikacija dobila je ponovo na zamahu u poznom srednjem veku kada je Banat predstavljao pograničnu oblast Ugarske – prvo prema Bugarskoj, Vizantiji i Srbiji, a zatim i prema Otomanskoj državi. Njegova predturska istorija obeležena je brojnim pograničnim sukobima, ratovima i pohodima.

Borba sa Turskom vodila se decenijama, sa većim ili manjim uspehom, ali je na kraju pravi pobednik ove borbe ipak postao turski sultan. Probijanjem prve odbrambene linije 1521–23, a zatim i zauzimanjem Temišvara i Lipove 1552. godine bila je za dugo godina zapečaćena sudbina banatske regije. Većina utvrda, nastavila je da živi i pod islamskim polumesecom, samo sa posadom druge vere i narodnosti.