Veliki inkvizitor u djelu Dostojevskog

Legenda o velikom inkvizitoru, iz romana Braća Karamazovi Fjodora Mihajloviča Dostojevskog, jedan je od najvažnijih tekstova u ruskoj, evropskoj i svjetskoj književnosti po svojim filozofskim, teološkim, političkim i antropološkim implikacijama i kao takav, predmet višegodišnjeg naučnog interesovanja prof. dr Sonje Tomović Šundić, koja je autorka više knjiga o Dostojevskom.

„Veliki inkvizitor je priča koju priča glavni lik „Braće Karamazov“, Ivan karamazov svome bratu Aljoši, i on tu zapravo negde govori i o najvećim pitanjima i problemima čovjeka, znači egzistencijalnim problemima, antopološkim, zatim političkim i društvenim – kako urediti društvo?, i najzad, najdublji sloj ove poeme, legende jeste religiozni i teološki. Dostojevski je snažan po tome što je ispitivao te najdublje tajne zla. Tajna Velikog inkvizitora, on je opozit onome što je dobro, znači to je onaj antipod, to je čovek koji promoviše zlo u svim formama i kada je u pitanju lični život i kada je u pitanju društvo, naravno sve pod jednom finom retorikom da se bori za demokratiju, za prava. Međutim, on zaista promoviše jedan izuzetno totalitarni sistem, nedemokratski, pun nasilja i njegova ključna ideja jeste da ako je Hrist čoveku dao slobodu da će on da oslobodi čoveka od potrebe za slobodom. To je jedan interesantan udar na Hristovu ideju, na bogočovečansku perspektivu da čoveka, ustvari, da bi bio srećan treba osloboditi potrebe za slobodom. Slobodan čovek je buntovnik, to je tragično biće, rascijepljeno, jer mora da bira između različitih mogućnosti i onda ta šačica upravljača navodno usrećenog čovečanstva (jer se ovdje radi o čovečanstvu, ne samo o čoveku, nego o sjedinjenom čovečanstvu) onda će oni naprosto upravljati čovjekom i to je, da kažemo, taj konačni zaključak koji, naravno, Dostojevski, u potpunosti negira“