Misija „Halijard“

Saveznička strategija masovnog bombardovanja gradova tokom Drugog svetskog rata jednim delom zahvatila je i balkanske zemlje, uključujući i Jugoslaviju i Srbiju. Brutalnost rata podrazumevala je brojna razaranja, što je bila i sudbina srpskih gradova koje je bombardovala uglavnom američka avijacija. Sve je bilo deo opšte savezničke strategije, koja je na domaćem terenu dodatno dopunjavana pojedinačnim zahtevima četnika i partizana za gađanje taktičkih ciljeva.

Jedan deo savezničkih aviona oboren je iznad područja Jugoslavije. U spasavanju i evakuaciji oborenih avijatičara učestvovala su oba pokreta otpora – četnici i partizani. Najpoznatija operacija nosila je naziv „Halijard“, i izvedena je u organizaciji Jugoslovenske vojske u Otadžbini (JVuO) – četnika generala Mihailovića i američke obaveštajne službe (OSS), sa centrom u južnoj Italiji. Prva evakuacija iz Pranjana organizovana je 10. avgusta 1944, koja je ujedno je i najveće pojedinačno spasavanje američkih avijatičara tokom Drugog svetskog rata.

Operacija „Halijard“, u užem smislu, vezana je za improvizovani aerodrom u selu Pranjani kod Gornjeg Milanovca, na koji su dovođeni svi avijatičari koje je spasila JVuO na teritoriji cele Srbije, delom i istočne Bosne. Istraživanje prati sudbinu preko 100 američkih aviona i njihovih posada, od akcija bombardovanja, preko njihovog obaranja, potom spasavanja avijatičara, i na kraju evakuacije, koje su osim u Pranjanima organizovane u Koceljevi kod Valjeva i Boljanićima kod Doboja. Istraživanje je usmereno i na evakuacije koje su u Srbiji organizovale partizanske snage.

Uporedo s akcijama bombardovanja srpskih gradova i evakuacije američkih avijatičara, prikazuje se i analizira okupaciona, četnička i partizanska propaganda, koja je svakodnevno pokušavala da utiče i na promenu ponašanja ljudi, i podstakne ih na poželjno delovanje. Pored toga rat, kao i sve druge konfliktne situacije u društvu, uzrokuje spontano širenje raznih glasina, neistina, poluistina i dezinformacija, koje su zajedno sa ratnom propagandom povratno uticale na ljude i donošenje mnogih važnih vojnopolitičkih odluka.