Erotsko u romanima Miloša Crnjanskog

Diskurs o erotskom posmatra se, u ovoj studiji, kao složeni književni, filozofski i religijski fenomen čijim izučavanjem se otkriva odnos prema metafizičkom, prema stvaralaštvu, fenomenu ljubavi, nagonu ka besmrtnosti, odnosu prema telu, slici žene. On se transponuje i na druge fenomene koji su u tešnjoj vezi sa pojmom ljubavi, poput pojmova supružinstva (koji je opet u vezi sa ljubavništvom, a samim tim i sa erotskim), bratstva, sinovstva, sestrinstva itd. Eros se, navodi Jelena Panić Maraš, doživljava ne samo u vezi sa čulnim, već i znatno šire, kao stvaralačko uzbuđenje, a na svojim najvišim stupnjevima, on prerasta u čisto metafizičko i religiozno stremljenje ka idealnom, bezličnom i bezobličnom. Autorka ističe doslednost, čak odanost erotskom u književnom delu Miloša Crnjanskog. Biće da je ono jednim delom inspirisano samim duhom vremena i avangardnim tendencijama koje erotsko punopravno upisuju u svoje umetničke izraze, a s druge strane i samim Crnjanskovim proučavanjem erotskih sadržaja svetske literature. Stoga pojam erotskog služi autorki da, prateći njegovu transformaciju u kontekstu sumatraističke, avangardne i postavangardne faze u Crnjanskovoj prozi, otkrije njegovu evoluciju, te se stoga njegovo uobličavanje prati od Maske, Priča o muškom, Dnevnika o Čarnojeviću, pa sve do Romana o Londonu. Šire gledano, svojim izučavanjem diskursa erotskog u književnosti Miloša Crnjanskog autorka je uspela i više – da precizno pokaže i protumači najdublja poetička načela Crnjanskovog književnog dela. Petar Pijanović